Βράχα. Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος:
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
Ονομασία Μνημείου: Βράχα. Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
Περι Ενότητα / Δήμος / Δημ Ενότητα / Κοινότητα / Οικισμός: ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ / ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ / ΦΟΥΡΝΑ / Βράχας / Βράχα
Τύπος Κήρυξης: αρχαίο μνημείο
Είδος Μνημείου: Μοναστηριακά Συγκροτήματα, Θρησκευτικοί Χώροι
Χρονική Περίοδος: Βυζαντινή/Μεταβυζαντινή
Αρχαία/Ιστορική Ονομασία: -
Το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος της περιοχής του δήμου Φουρνά, βρίσκεται 2 χλμ βόρεια της Βράχας.
Η ίδρυση του έχει παλιά ημερομηνία, όμως δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί. Μόνο γνωστή είναι η χρονολογία της μικρής καμπάνας(1585), η εικόνα του Σωτήρος (1664) και ότι ανακαινίσθηκε το 1745. Όπως αναφέρουν οι κάτοικοι, το Μοναστήρι διέθετε κελιά, αρχονταρίκι, μετόχι και κοπάδια ζώων. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας λειτούργησε ως «σχολείο κοινών γραμμάτων» και ήταν κέντρο διάδοσης γεωπονίας και δενδροκομίας. Επίσης στέγαζε: Θεραπευτήριο, πτωχοκομείο κατατρεγμένων, πανδοχείο, κατάλυμα επισκόπων, καταφύγιο αρματολών (Κατσαντώνη, Καραϊσκάκη, Λεπενιώτη κ.α.) και ορμητήριο αγώνων των αρματολών της κλεφτουριά.
Το σχολείο Κοινών γραμμάτων λειτούργησε με δάσκαλο το λόγιο ηγούμενο Δαμασκηνό , ίσως και τον ηγούμενο Γρηγόριο τον Στιχοπλόκη και (στα 1822) τον ηγούμενο Ιωνά.
Σώζονται πολλά κείμενα του μοναστηριού, απ’ όπου αντλούνται πολλές πληροφορίες για την δράση του. Διατηρήθηκε μέχρι το 1833, οπότε διαλύθηκε με βασιλικό διάταγμα ( Όθωνα ) , ένα διάταγμα που αφορούσε πολλά μοναστήρια της εποχής εκείνης. Μετά τη διάλυση, το μοναστήρι, έγινε ξωκλήσι της Ενορίας Βράχας και τα κελιά κατέρρευσαν γύρω στα έτη 1935 με 1940, η δε περιουσία του μοναστηριού μεταβιβάστηκε στο εκκλησιαστικό ταμείο, το οποίο πούλησε τα ζώα και νοίκιαζε τα χωράφια σε διάφορους πλανόδιους. Από το μοναστήρι σώζεται το καθολικό σε καλή κατάσταση με βυζαντινές τοιχογραφίες, με σκηνές και πρόσωπα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης και με μορφές αγίων, οσίων και μαρτύρων. Επίσης, σώζονται φορητές εικόνες, το επίχρυσο τέμπλο και άλλα κοσμήματα. Το έτος 1956 χαρακτηρίσθηκε «Ιστορικό διατηρητέο μνημειο» ως «Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος» την κατά Βράχας των Αγράφων.
Πηγή: «Η Ευρυτανία μέσα στη Λεβεντογέννα Ρούμελη», Νικόλαος Καρλιάμπας
& Πηγή: Διαρκής Κατάλογος Κηρυγμένων Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων : http://listedmonuments.culture.gr/search_declarations.php