Παραδοσιακός νερόμυλος στη Φραγκίστα

Η Ευρυτανία είναι ένας κατ’εξοχήν ορεινός και δασώδης νομός, δεδομένου ότι το 52% του εδάφους της έχει υπερθαλάσσιο υψόμετρο άνω των 1.000 μ., ενώ το 45,5% του εδάφους της είναι καλυμμένο με δάση. Επίσης, ένα βασικό χαρακτηριστικό της Ευρυτανίας είναι οι εκτεταμένες βροχοπτώσεις με μέσο 1.500mm, την ώρα που το μέσο ελληνικό είναι 700mm και το παγκόσμιο 880mm. Μία από τις πιο γνωστές μορφές αξιοποίησης του υδάτινου πλούτου και παράλληλα σημαντικό στοιχείο της λαϊκής παράδοσης της Ευρυτανίας, είναι οι παραδοσιακοί νερόμυλοι.

Από φορολογικά κατάστιχα του 15ου αιώνα(1454-55), τεκμηριώνεται η ύπαρξη σχεδόν 70 νερόμυλων στην περιοχή της Ευρυτανίας. Με το πέρασμα των χρόνων δημιουργήθηκαν περισσότεροι νερόμυλοι και το επάγγελμα του μυλωνά γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση(180 νερόμυλοι στις αρχές 20ου αιώνα). Όσον αφορά τον τερματισμό της λειτουργίας των μύλων , φαίνεται ότι τοποθετείται στη δεκαετία 1960-70, όταν σημειώθηκε μεγάλη εσωτερική μετακίνηση από τα χωριά στις πόλεις και όταν διανοίχτηκε ένα επαρκές δίκτυο από αμαξιτές οδούς.

Σήμερα, το επάγγελμα του μυλωνά τείνει να εξαλειφθεί ενώ οι νερόμυλοι που είναι λειτουργικοί είναι ελάχιστοι πλέον στην Ευρυτανία. Ένας από αυτούς βρίσκεται στην Ανατολική Φραγκίστα, στο σημείο που συναντώνται τα ρέματα Κερασοβίτης και Φραγκιστινόρεμα. Τα πλούσια νερά της περιοχής έδωσαν και συνεχίζουν να δίνουν ζωή στο μύλο, τη νεροτριβή και το μαντάνι ενός από τους τελευταίους νερόμυλους του νομού.

Μέρη του νερόμυλου:

α) Κάλανη ή Κάλανος: Ο μεγάλος κάδος του νερόμυλου, φαρδύτερος πάνω και στενότερος στο κάτω μέρος, ο οποίος καταλήγει στο σιφούνι, από το σημείο που βγαίνει το νερό με πίεση για να γυρίσει τη φτερωτή.

β) ζωριός: το κάτω μέρος του μύλου με καμάρα που εκσφενδονίζεται το νερό από τη φτερωτή.

γ) καρούτα: σκάφη πάνω στη μυλόπετρα όπου τοποθετούσαν το γέννημα για να το αλέσουν στο νερόμυλο

δ) χελοδόνα: σιδερένιο εξάρτημα που τοποθετείται κάτω από τη μυλόπετρα στην κορυφή του άξονα της φτερωτής για να περιστρέφει τη μυλόπετρα.

Πηγές: Γιαννίτσαρης, Γ., (2015). Οι Νερόμυλοι της Ευρυτανίας. Αθηνα 2015. Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π, Ινστιτούτο των Ελληνικών Μύλων

Λουκόπουλος, δ., (1983). Γεωργικά Ρούμελης, Αθήνα 1983

Διαδλικτυο: https://www.fragkista.com/?pg=products